Człowiek tylko wtedy może z pełnym przekonaniem na coś się zgodzić, jeśli czuje, że ma możliwość niezgodzenia się.

Jesper Juul “Nie z miłości. Mądrzy rodzice – silne dzieci”

 

W grudniu przyglądamy się tematowi granic. To dzięki nim możemy zaznaczyć własną odrębność i budować zdrowe, oparte na szacunku relacje z innymi. Czym są granice? Jak się kształtują? Po czym poznać, że ktoś je narusza? Jak je respektować? Odpowiadamy.

Czym są granice w psychologii? 

Granice kojarzą nam się zazwyczaj z liniami określającymi obszar państwa, na którym panują pewne zasady. To dość trafne skojarzenie. Analogicznie, w psychologii granice określają terytorium każdego człowieka: to, gdzie dana osoba się kończy, a zaczyna otoczenie, a zwłaszcza drugi człowiek. 

Dzięki nim możliwe jest wyznaczenie naszej sfery osobistej w obszarze uczuć, myśli, potrzeb, wartości, przekonań, wspomnień, decyzji, praw, czynów czy przestrzeni osobistej. Granicami zaznaczamy sposób gospodarowania naszymi zasobami: czasem, energią, uwagą, wsparciem. Mówią one otoczeniu, jakie są nasze zasady współpracy ze światem zewnętrznym, czego potrzebujemy, a na co się nie zgadzamy.

W jaki sposób uczymy się własnych granic?

Miejscem treningowym dotyczącym własnych granic jest oczywiście dom rodzinny. To, co w związku z granicami dzieje się w życiu dziecka  – czy są szanowane, czy nie – rzutuje na jego przyszłość. 

Jeżeli w procesie wychowania granice są często naruszane, np. poprzez dominację, wymuszanie posłuszeństwa, manipulację, kontrolę, przemoc psychiczną i fizyczną czy protekcjonalne traktowanie, dziecko nie uczy się, że są ważne, nie potrafi ich rozpoznawać, a w konsekwencji przestaje o nie dbać. Koncentruje się za to na spełnianiu oczekiwań lub na ochronie przed zbytnim zbliżeniem się do innych ludzi. Brak przestrzeni do komunikowania swoich granic w dzieciństwie skutkuje trudnościami w opiekowaniu się nimi w dorosłości. A bez zdrowych granic trudno jest budować zdrowe relacje.

Jakie są rodzaje niezdrowych granic?

Trudności z granicami można rozumieć w formie spektrum. Na jednym z jego krańców jest sytuacja, gdy nie stawiamy granic w ogóle. Zgadzamy się na wszystko, bardzo trudno jest nam odmawiać. Często towarzyszy temu poczucie bycia wykorzystywanym, brak bezpieczeństwa w relacjach, naruszanie granic innych poprzez np. niedotrzymywanie danej obietnicy.

Na drugim jest stawianie muru zamiast granic – w takim przypadku potrafimy odmawiać, ale nie umiemy przyjmować. Występuje trudność w zbliżaniu się do innych i otwieraniu się, doświadczamy izolacji oraz osamotnienia.

Nic jednak nie determinuje nas raz na zawsze. Nad granicami można i warto pracować, by w relacje wchodzić z pozycji szacunku do siebie i swoich zasobów, a także z szacunku do innych ludzi. Warto określić sobie, czego chcemy, a czego nie i krok po kroku uczyć się asertywnego komunikowania swoich potrzeb. 

Po czym poznać, że ktoś narusza nasze granice?

Najbardziej czytelnym sygnałem przekroczenia granic jest złość. Jeśli ją czujemy, to znaczy, że doszło do nadużycia naszej sfery osobistej lub naszych zasobów. 

Gdy świadomy kontakt ze złością nie jest dla nas łatwy i mamy tendencję do jej tłumienia, warto skupić się na doznaniach płynących z ciała. W sytuacji naruszenia możemy poczuć różnego rodzaju napięcia (zaciśnięte szczęki lub pięści, ścisk w żołądku, ból brzucha, przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech). Możemy odczuwać też zakłopotanie czy smutek.

Do zachowań naruszających nasze granice należą:

• przemoc słowna, psychiczna, ekonomiczna, fizyczna
• narzucanie swojej perspektywy
• dominacja, odmawianie praw, wymuszanie posłuszeństwa
• ratowanie innych bez pytania ich o zgodę
• dawanie nieproszonych dobrych rad
• niesłuchanie 
• kontrola
• manipulacje, np. dajemy z siebie dużo, żeby równie dużo dostać 
• dopasowywanie się do oczekiwań, by otrzymać akceptację.

Jak szanować granice innych?

Respektowanie granic innych ludzi można streścić do zgrabnego powiedzenia: nie racja, a relacja. Osoba, która szanuje swoją sferę osobistą, jest też wrażliwa na granice drugiego człowieka i:

• pozwala innym na popełnianie błędów, daje przestrzeń w relacjach
• słucha aktywnie 
• pyta o zgodę i potrzeby drugiej osoby, zanim zaoferuje pomoc.

O tym, jak dbać o własne granice, także podczas świątecznych spotkań, porozmawiamy w tym miesiącu z Dorotą Dyluś-Beśką, dyrektorem Centrum Psychologii Zdrowia Dormed i certyfikowaną psychoterapeutką.

—

Źródła:

Małgorzata Molak “Parę słów o granicach” Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Marta Niedźwiedzka, podcast “O Zmierzchu” – odc. 14: Granice niewidzialne, a konieczne
Agnieszka Stein “Dziecko z bliska”

Źródło zdjęcia: serwis Unsplash.com