Uzależnienia mogą dotyczyć nie tylko substancji chemicznych takich jak alkohol czy narkotyki, ale również zachowań — hazard, praca, zakupy. Niestety, często bywa tak, że osoba uzależniona nie zdaje sobie sprawy ze swojego problemu lub z powagi własnej sytuacji.

Gdzie zatem przebiega granica między nieszkodliwym używaniem lub wykonywaniem danej czynności a uzależnieniem? Jakie są podstawowe objawy, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do refleksji, czy to już uzależnienie?

Czym jest uzależnienie? Definicja

Uzależnienie to stan, w którym człowiek staje się fizycznie lub psychologicznie zależny od jakiejś substancji, np. alkoholu, leków, opioidów, nikotyny, narkotyków lub od wykonywania określonej czynności, np. uzależnienie od seksu, uzależnienie od jedzenia, uzależnienie od pornografii, uzależnienie od komputera i od grania w gry komputerowe, a także od hazardu, robienia zakupów czy pracy.

W uzależnieniu dochodzi do produkcji neuroprzekaźników, które są odpowiedzialne za odczuwanie przyjemności – dopamina (układ nagrody), za polepszenie samopoczucia – serotonina, za pobudzenie – adrenalina, noradrenalina, acetylocholina, oraz za zmniejszenie wrażliwości na ból – endorfiny.

W przypadku każdego uzależnienia pierwszym objawem, który może wskazywać na problem, jest silna potrzeba i przymus kontynuowania zażywania określonego środka (w przypadku uzależnienia od substancji psychoaktywnych) lub powtarzania określonego zachowania (w przypadku różnego rodzaju uzależnień behawioralnych), nawet jeśli osoba doświadcza negatywnych tego skutków.

Objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych

Każde uzależnienie zaczyna się od momentu, kiedy zażywanie jakiejś substancji staje się centralnym punktem życia osoby i praktycznie jedynym sposobem na radzenie sobie z problemami. Z czasem pojawiają się zarówno objawy psychicznego, jak i fizycznego uzależnienia, tj. przymusu przyjmowania substancji psychoaktywnych, mimo nieprzyjemnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego.

Zespół uzależnienia od środków psychoaktywnych, zgodnie z kryteriami ICD-10, rozpoznaje się, gdy łącznie występują trzy lub więcej z poniżej przedstawionych objawów przez miesiąc bądź objawy te pojawiały się kilkakrotnie w krótszym okresie w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Do objawów należą:

1. silne pragnienie lub poczucie przymusu używania substancji;
2. upośledzenie zdolności kontroli nad zachowaniami związanymi z użyciem substancji, tj. nad rozpoczynaniem, kończeniem lub wielkością użycia substancji;
3. występują objawy fizyczne zespołu abstynencyjnego, który pojawia się wtedy, gdy użycie substancji jest ograniczone lub przerywane. Zespół ten powinien być potwierdzony charakterystycznymi objawami dla odstawienia tego środka lub używaniem tej samej bądź blisko spokrewnionej substancji, w celu niedopuszczenia do pojawienia się lub w celu uwolnienia się od objawów zespołu odstawienia;
4. tolerancja na działanie substancji, tj. konieczność przyjmowania dużo większej dawki, w celu uzyskania tego samego efektu, albo znacznego zmniejszenia efektu działania, gdy przyjmowana jest ta sama dawka substancji;
5. znaczące angażowanie się w kwestie związane z przyjmowaniem substancji, które przejawia się w postaci ograniczania lub porzucania dotychczasowych zamiłowań i zainteresowań, albo przeznaczanie większości czasu na działania związane ze zdobyciem i przyjęciem substancji bądź uwolnieniem się od następstw jej działania;
6. uporczywe zażywanie substancji, pomimo oczywistych dowodów szkodliwych następstw (np. fizycznych czy psychicznych), które są osobie znane lub można oczekiwać, że są jej znane.

W przypadku uzależnienia od alkoholu objawy mogą obejmować m.in. trudności w ograniczeniu ilości spożywanego alkoholu, pojawienie się objawów abstynencyjnych czy kontynuowanie picia pomimo negatywnych skutków dla zdrowia. Podobna dynamika występuje przy uzależnieniu od różnych substancji, gdzie każdy aspekt życia osoby prowadzi do uzależnienia i coraz częstszego sięgania po daną substancję, aby poczuć chwilową ulgę lub uniknąć negatywnych stanów emocjonalnych.

Objawy uzależnienia behawioralnego

Uzależnienie behawioralne to rodzaj uzależnienia, który nie jest związany z przyjmowaniem środków psychoaktywnych, ale dotyczy kompulsywnego podejmowania określonych zachowań, które człowiek wykonuje mimo negatywnych konsekwencji.

Jaki obraz zaburzeń nawyków wyłania się w przypadku uzależnień behawioralnych? W literaturze za przejawy uzależnienia od czynności uznawane są:

1) powtarzające się w określonym czasie epizody podejmowania czynności;

2) doświadczanie przez osoby intensywnego, trudnego do opanowania impulsu lub popędu do konkretnych czynności;

3) odczuwanie napięcia przed podjęciem tych czynności i ulgi po ich rozpoczęciu;

4) zaabsorbowanie przygotowaniami do tych czynności, wyobrażanie ich sobie oraz rozmyślanie o towarzyszących im okolicznościach;

5) kontynuowanie tych czynności pomimo złego samopoczucia i realnych strat związanych z ich podejmowaniem.

W przypadku uzależnienia od czynności, jaką jest np. hazard, osoba konsekwentnie zwiększa ilość czasu i pieniędzy przeznaczanych na granie. Koncentruje swoje wysiłki na uzyskaniu pomocy u innych w celu zdobycia większej ilości pieniędzy na poprawę pogarszającej się sytuacji finansowej – pożycza pieniądze od rodziny, współpracowników czy znajomych, istnieje ryzyko kradzieży. Granie jest jej sposobem na regulację napięcia, poprawę humoru i jedyną dostępną metodą radzenia sobie z emocjami.

Z czasem widoczny staje się negatywny wpływ hazardu na relacje interpersonalne, rodzinne i zawodowe. Nałóg powoduje liczne zmiany miejsc pracy, a finalnie – bezrobocie. Mimo tego osoba jest wciąż pochłonięta planowaniem kolejnych wizyt w kasynie, a także sposobów pozyskiwania pieniędzy potrzebnych do gry. Podporządkowuje swoje funkcjonowanie przymusowi grania i zaniedbuje dotychczasowe zainteresowania i aktywności.

Leczenie uzależnień to nie tylko abstynencja

Uzależnienie może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia codziennego osoby uzależnionej, dlatego wymaga profesjonalnego leczenia i wsparcia. Ważne jest, aby osoba uzależniona skonsultowała się ze specjalistą psychoterapii uzależnień, psychologiem lub lekarzem psychiatrą, który – w zależności od fazy uzależnienia – wskaże dalsze możliwości w zakresie terapii uzależnień.

Leczenie uzależnień to proces złożony, który wykracza poza samą abstynencję. Kluczowym elementem jest psychoterapia, która pomaga zrozumieć przyczyny uzależnienia i pracować nad zmianą wzorców myślenia oraz zachowań (często stosowanymi metodami są terapia poznawczo-behawioralna oraz dialog motywujący). Ważną w niej rolę odgrywa nauka regulacji emocji, umożliwiająca lepsze radzenie sobie ze stresem i trudnymi emocjami, które prowadzą do sięgania po substancje psychoaktywne lub powtarzania szkodliwych dla osoby zachowań.

W procesie psychoterapii osoba uzależniona uczy się także budowania, pielęgnowania i naprawiania nadszarpniętych relacji. Istotną częścią programu terapeutycznego jest psychoterapia grupowa, w której doświadczyć można akceptującego, zdrowego wsparcia społecznego, które jest niezbędne w procesie zdrowienia.

Te aspekty leczenia pomagają nie tylko odzyskać kontrolę nad życiem, ale również budować je na nowo, na zdrowszych i bardziej stabilnych fundamentach.

Leczenie uzależnień behawioralnych i uzależnień chemicznych w Dormedzie

W Dormedzie pomagamy osobom uzależnionym od alkoholu, narkotyków, leków, gier komputerowych, hazardu i innych czynności. Oferujemy kompleksowe, dopasowane do potrzeb, usługi diagnozy i terapii uzależnień.